नतिजा हेर्ने तरिका : 🔊
10. SEE Result 2080
Thursday, June 27, 2024
Sunday, June 16, 2024
कथ्य स्वर वर्णको वर्गीकरण
कथ्य स्वर वर्णको वर्गीकरण
अग्र पश्च गोलित
इ उ उच्च
ए शिथिल ओ मध्य
अगोलित आ निम्न
अ
(क) जिब्राको उचाइ
स्वरवर्णको उच्चारणमा जिब्रो उच्च, मध्य र निम्न स्थानमा तलमाथि गरिरहने आधारमा यसलाई निम्न तीन प्रकारमा विभाजन गर्न सकिन्छ :
(अ) उच्च स्वर : जुन स्वर उच्चारण गर्दा जिब्रो सबैभन्दा माथि उठ्छ, त्यस्तो स्वरलाई उच्च स्वर भनिन्छ । नेपालीका इ, उ उच्च स्वर हुन् ।
(आ) मध्य स्वर : जुन स्वर उच्चारण गर्दा जिब्रो मध्य भागसम्म उठ्छ, त्यस्तो स्वरलाई मध्य स्वर भनिन्छ । नेपालीका ए, ओ मध्य स्वर हुन् ।
(इ) निम्न स्वर : जुन स्वर उच्चारण गर्दा जिब्रो नउठी निम्न भागमै रहन्छ, त्यस्तो स्वरलाई निम्न स्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका अ, आ निम्न स्वर हुन् ।
(ख) जिब्राको सक्रियता
स्वर वर्णको उच्चारण गर्दा जिब्राका विभिन्न भाग सक्रिय हुने आधारमा यसलाई दुई वर्गमा वर्गीकरण गर्न सकिन्छ :
(अ) अग्र स्वर : जुन स्वर उच्चारण गर्दा जिब्राको अग्रभाग सक्रिय हुन्छ, त्यस्तो स्वरलाई अग्रस्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका इ, ए अग्रस्वर हुन् ।
(आ) पश्च स्वर : जुन स्वर उच्चारण गर्दा जिब्राको पश्चभाग सक्रिय हुन्छ, त्यस्तो स्वरलाई पश्चस्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका अ,आ, उ, ओ पश्च स्वर हुन् ।
(ग) ओठको स्थिति
स्वरको उच्चारण गर्दा ओठ कहिले गोलो हुने त कहिले फैलिने आधारमा यसलाई दुई वर्गमा वर्गीकरण गर्न सकिन्छ :
(अ) गोलित : जुन स्वर उच्चारण गर्दा ओठ गोलो हुन्छ, त्यस्तो स्वरलाई गोलित स्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका उ, ओ गोलित स्वर हुन् ।
(आ) अगोलित : जुन स्वर उच्चारण गर्दा ओठ गोलो हुँदैन, त्यस्तो स्वरलाई अगोलित स्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका अ, आ, इ, ए अगोलित स्वर हुन् ।
(घ) मांसपेशीको अवस्था
स्वर वर्णको उच्चारण गर्दा मुखविवरको मांसपेशी कहिले दह्रो हुने त कहिले शिथिल हुने आधारमा आधारमा स्वर वर्ण दुई प्रकारका हुन्छन् :
(अ) दृढ स्वर : मुखविवरको मांसपेशी कसिएको अवस्थामा उच्चरित हुने स्वरलाई दृढ स्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका आ, इ, उ दृढ स्वर हुन् ।
(आ) शिथिल स्वर : कलनासो र ओठका बिचको मुखभित्रको खाली भाग (मुखविवर) को मांसपेशी नकस्सिई झोलिएको अवस्थामा उच्चरित हुने स्वरलाई शिथिल स्वर भनिन्छ । नेपाली भाषाका अ, ए, ओ शिथिल स्वर हुन् ।
Wednesday, June 5, 2024
कथाकाे चिनारी
- हुकुमानन्द पाण्डेय
साहित्यका मुख्यतः नाटक, कविता, निबन्ध र आख्यान गरी चार विधा रहेका छन् । ती चार विधामध्ये आख्यान विधामा कथा पर्दछ । कथामा गद्यात्मकता र आख्यानात्मकता प्रचुर मात्रामा रहन्छ । अन्य विधाभन्दा निकै पछि मात्र विधागत मान्यता प्राप्त गरेको कथाले मानव सभ्यताको विकाससँगै जन्म लिएको र १९ औँ शताब्दीमा पाश्चाय जगत्मा विधागत स्वरुप ग्रहण गरेको हो । पूर्वीय तथा पाश्चात्य जगत्मा पुराना कथाको अतिप्राचीन परम्परा रहेको पाइन्छ तापनि आधुनिक समीक्षाशास्त्रअनुसार यसको जुन रूपलाई विधागत स्वीकृति प्रदान गरिएको छ, त्यो १९ औँ शताब्दीको पाश्चात्य जगत्कै देन हो (श्रेष्ठ २०५७ ः ६) । पूर्वीय एवम् पाश्चात्य साहित्यमा कथाको लामो परम्परा रहेको पाइन्छ । पूर्वीय वाङ्मयमा वैदिक ग्रन्थहरू तथा पाश्चात्य साहित्यमा इलियड र ओडिसीजस्ता कृतिहरूमा पनि कथाको विधागत स्वरूपको झल्को पाइन्छ (भण्डारी र अन्य २०६६ ः ३) । तुलनात्मकरूपमा हेर्दा पाश्चात्य साहित्यमा भन्दा पूर्वीय साहित्यमा कथाको विधागत स्वरुप समृद्ध देखिन्छ यद्यपि कथा विधामा आधुनिकता भित्र्याउन पश्चिमी जगत्को देन अविस्मरणीय रहेको छ । पश्चिमी साहित्य इतिहास हेर्दा प्राचीन ग्रिसेली सभ्यतामा साहित्यलाई श्रव्यकला र दृश्यकलामध्ये श्रव्यकलाअन्तर्गत राखिएको पाइन्छ । अरिस्टोटलपछि पाश्चात्य काव्यशास्त्रीहरूले साहित्यलाई गद्य र पद्य गरी दुई भागमा विभाजन गरेका छन् । तिनै गद्य र पद्य भेदमध्ये गद्य भेदमा कथाको विधागत स्वरुप प्राप्त गर्न सकिन्छ । कथाले आफ्नो विधागत स्वरुप ग्रहण गर्ने कार्यमा जर्मनीका होफम्यान, पाउल हेस, अमेरिकाका वासिङ्टन इर्बिङ, नाथानियल हर्थन, अङ्ग्रेजी लुइविक टिक, अमेरिकी कथाकार एडगर एलेन पो, फ्रान्सेली कथाकार बाल्जाक, गोतिए, अल्फ्रान्स ददे, इमाइल जोला, मोपासां, रसियाली कथाकार पुसकिन, तुर्गनेब, दोस्तोएब्स्की, लियो टल्सटाय, चेखब, गोर्की र अमेरिकी कथाकार चाल्र्स डिकेन्सको महत्वपूर्ण योगदान रहेको छ (भण्डारी र अन्य २०६६ ः ४) । पुस्तागत हस्तान्तरणका रूपमा मौखिक परम्परामा रहेका किस्सालाई जीवित बनाउन औपचारिक ढङ्गले विधागत स्वरुप दिँदै विभन्न विषय क्षेत्रलाई समेट्दै निम्नानुसारका तत्वहरूका आधारमा कथा रचना गर्ने पद्दतिको विकास भयो । रचनाविधानका आधारमा कथाका तत्त्वहरू निम्न छन् ः
१. संरचना ः कथावस्तु, पात्र, दृष्टिबिन्दु, सारवस्तु,
२. रूपविन्यास ः पदविन्यास, विम्बविधान, व्यङ्ग्य, प्रतीक, प्राक्सन्दर्भ र शीर्षक
(भण्डारी, २०६६, पृ. ७–१२)
कथा एक यौगिक रचना हो । यो सबै किंवा तत्त्वहरूको आनुपातिक सिङ्गो योगबाट बनेको हुन्छ (श्रेष्ठ २०५७ ः ८) । ती तत्त्वहरूको बीचमा अन्योन्याश्रित सम्बन्ध रहेको हुन्छ । पूर्वीय एवम् पाश्चात्य जगत्मा कथा लेखनको थालनीसँगै विधागत सचेतता पनि देखिएको र सोही अनुरूप लेखन कार्य अगाडि बढेको इतिहास देख्न सकिन्छ ।
कथा समाजको ऐना हो । यसले समाजका विविध पक्षहरूलाई निकै रोचक ढङ्गले प्रस्तत गर्ने सामथ्र्य राख्दछ । नेपाली लोक जीवनमा मौखिक परम्परामा विकसित लोककथाले लिखित रूप ग्रहण गरेपछि नेपाली कथाको आरम्भ भएको मानिने हुँदा यसको इतिहास निकै लामो देखिन्छ । नेपाली कथा लेखनको थालनी कुन कथात्मक रचनाबाट भएको हो भन्ने कुरा एकिन नभए पनि अहिलेसम्म प्राप्त प्राचीन रचना भनेर वि. सं. १८०० तिरका ‘सत्सङ्गको वर्णन भयाको कथा’ र ‘राजा प्रपंचैको व्यहोराको एउटा बिसा’बाट भएको मानिन्छ । यी रचना कथात्मक भएको तर रचनाकार अज्ञात रहेको हुँदा यहिलेसम्मको अनुसन्धानअनुसार पहिलो नेपाली कथाका रूपमा शक्तिवल्लभ अर्यालको ‘महाभारत विराटपर्व’ (वि. सं. १८२७) लाई लिइन्छ । नेपाली कथाको इतिहासलाई हेर्दा कथा लेखन परम्पराको विकासक्रम यस्तो छ ः
(१) प्राचीन काल ः (वि.सं. १८००÷१८२७ देखि १९५७ नेपाली पत्रपत्रिकाको प्रकाशन पूर्व सम्मको अवधि)
(२) माध्यमिक काल ः (वि.सं. १९५८ मा ‘गोर्खापत्र’ प्रकाशन भएदेखि १९९१ सम्मको अवधि)
(३) आधुनिककाल ः (वि.सं. १९९२ मा शारदा पत्रिकामा नासो कथा प्रकाशन भएदेखि हालसम्मको अवधि)
(भण्डारी र अन्य २०६६, पृ. २५)
यी विविध कालखण्डमा विभिन्न विषय क्षेत्रमा केन्द्रित रहेर विभिन्न शैलीमा कथा लेख्ने परम्परा रहेको पाइन्छ । कथा लेख्ने तरिका र कथाको विषय क्षेत्रका आधारमा सामान्यतया कथा लेख्ने दुई आधार छन् ः
१. ढाँचा÷रीतिक्षेत्र ः यथार्थवादी कथा, स्वच्छन्दतावादी कथा, घटनाप्रधान कथा, चरित्रप्रधान कथा, विधारप्रधान कथा, प्रयोगवादी कथा, पत्रात्मक शैली प्रधान कथा, डायरी शैलीप्रधान कथा, हास्यव्यङ्ग्यप्रधान कथा
१. रुचिक्षेत्र ः सामाजिक कथा, मनोवैज्ञानिक कथा, प्रगतिवादी कथा र अस्तित्ववादी कथा ।
(भण्डारी र अन्य, २०६६ पृ.१३)
सन्दर्भ सामग्री
भण्डारी, पारसमणि र अन्य (२०६६), नेपाली गद्य र नाटक, काठमाडौँ ः विद्यार्थी पुस्तक भण्डार ।
श्रेष्ठ, दयाराम (२०५७), नेपाली कथा भाग ४, काठमाडौँ ः साझा प्रकाशन ।
Monday, July 10, 2023
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता
 |
| – हुकुमानन्द पाण्डेय |
– हुकुमानन्द पाण्डेय
लेखसार :
प्रस्तुत अध्ययन कार्य बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता शीर्षकमा आधारित भएर सम्पन्न गरिएको छ । कुनै पनि क्षेत्र, पेसा, जाति, भाषा, वर्गका मानिसलाई एउटा साँघुरो घेराभित्र सीमित गर्ने समाज नै बन्द समाज हो । बन्द समाजमा तानाशाही राज्य व्यवस्था हुने हुँदा यो अधिक प्रभावशाली समूहको अधीनमा रहन्छ । बन्द समाजमा जनताको भावना बुझिँदैन र एकोहोरो बल प्रयोग गरी कुनै सीमित शासकले अधिकांश जनतालाई आफ्नो अधिनमा राख्ने गर्दछन् । जनताका अधिकारहरू खोसिने, मर्महरू नबुझिने, स्वतन्त्रतापूर्वक बाच्न नदिने जस्ता विविध गतिविध बन्द समाजमा देखिन्छन्, जुन कुरा प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनतासँग जोडिएको हुन्छ । प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता भित्र जनताले आफूखुसी गर्न पाउँदैनन् । उनीहरूका भावनाहरू बुझिँदैन । परिणाम स्वरूप यसले दमनकारी नीति अवलम्बन गर्दछ । समग्रमा बन्द समाजले प्रजातन्त्रिक अनुभवहीनता सिर्जना गर्ने र समजको हित नगर्ने हुँदा समाजमा बस्ने हरेक मानिसले अफूमा भएको सिप, क्षमता, दक्षता एवम् सिर्जनालाई फुल्ने फल्ने र मौलाउने मौका दिनु पर्दछ । तब मात्र समृद्ध समाज एवम् समुन्नत राष्ट्र निर्माण गर्न सहज हुन्छ ।
पृष्ठभूमि :
कुनै क्षेत्र, पेसा, जात, वर्गका मानिसलाई साँघुरो घेरामा सीमित गर्ने समाज नै बन्द समाज हो । जनताका इच्छा तथा चाहनाको ख्याल नगर्ने, अधिक प्रभावशाली समूहको अधीनमा रहने तानाशाही राज्य व्यवस्था भएको समाजलाई बन्द समाज भनिन्छ । शासकको मात्र सबथोक चल्ने, जनताका हक अधिकार कुण्ठित हुने यस्तो प्रकृतिको समाजमा बल प्रयोग गरेर भएपनि कुनै सीमित शासकले अधिकांश जनतालाई आफ्नो अधीनमा राख्ने गर्दछ ।
जनताले जनताद्वारा जनतामाथि गरिने शासन व्यवस्थालाई नमानी आफ्नै ढङ्गले आफ्नै तानाशाही शासन लाद्न खोज्नु नै प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता हो । प्रजातान्त्रिक शासन व्यवस्थालाई लत्याउँदै जनताप्रति उटक्कै उत्तरदायी नभई नेतृत्वले आफ्नो ढङ्गले आफू अनुकूल आफ्ना मात्रै कुरा लाद्ने काम प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनतामा पर्दछ । राष्ट्रलाई सर्वोपरी नठानी व्यक्ति आफूलाई सर्वोपरी ठान्ने काम यसअन्तर्गत गर्दछ । राष्ट्र सर्वोपरी र शासन परिवर्तनीय हुन्छ भन्ने कुरा यसले मान्दैन । जनताका हक, अधिकारको ख्याल नगरी, व्यक्ति बलियो र राज्य कमजोर हुँदै जाने र सीमित व्यक्ति मोटाउने तर अधिकांश जनता सधै अन्याय सहेर बाच्ने अवस्था सिर्जना प्रजातान्त्रितक अनुभवहीनतामा हून्छ । समग्रमा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता एक अर्काका परिपुरक जस्ता हुन् । बन्द समाजकै कारण हरेक मानिसले प्रजातन्त्रको अनुभूति गर्न सकिरहेका हुँदैनन् ।
समयक्रमसँगै विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न देशमा प्रजातन्त्रको अभ्यास हुनु तर पूर्ण रूपमा सफल हुन नसक्नु जस्ता कारणले के कुराको पुष्टि गर्छ भने समाजमा सबै समान स्तरका मानिसहरू छैनन् । शासकहरू समानता चाहँदैनन् । श्रमजीवी वर्गहरू खुलेर आफ्नो माग राख्न सक्दैनन् । शासकले सधैँ आफ्नो शासन चलाउन मन पराउने र शोषित वर्ग सधैँ शासकको शोषण सहेर बस्ने बानी परिसकेको देखिन्छ । समाजमा असमानताको ठुलो खाडलले गर्दा पनि बन्द समाजलाई टेवा पु¥याएको छ । देशमा सबैमा समानता जबसम्म आउँदैन तबसम्म बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको सिकार सबै श्रमजीवी किसन हुने देखिन्छ । यसो हुनुको मुख्य कारण हो बन्द समाज र प्रजातन्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव । यसरी बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव के कस्तो रहेको छ भन्ने सन्दर्भमा सामान्यतया विश्वपरिवेशमा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव पत्ता लगाउन यो अध्ययन गरिएको छ । बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता के हो ? यसको समाज, राष्ट्र, अन्तर्राष्ट्र तथा अन्य क्षेत्रमा यसको प्रभाव एवम् शैक्षिक त्रियाकलापको सवालमा कक्षाकोठामा पनि यसको प्रभाव के कस्तो रहेको छ भन्ने कुरा पत्तालगाउनका लागि गरिएको यो अध्ययन ढाँचा गुणात्मक प्रकृतिको रहेको छ । यस अध्ययनमा विश्वपरिवेशमा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव केकस्तो रहेको छ ? भन्ने कुरा अध्ययन गर्नको लागि विभिन्न पुस्तक, लेख, रचना तथा अनलाइन स्रोतहरूबाट प्राप्त सूचना एवम् जानकारीलाई विश्लेषण गरिएको छ ।
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको उदाहरणका रूपमा विभिन्न औपनिवेशिक मुलुकहरूलाई पनि लिन सकिन्छ । जुन राष्ट्र अन्य कुनै राष्ट्रको अधीनमा रहे र प्रजातन्त्रको अनुभूति नै गर्न पाएनन् । जस्तै ः ब्राजिल, सिरिया, उत्तरकोरिया, इराक र द्वन्द्वकालीन समयको नेपाललाई पनि लिन सकिन्छ । जतिबेला राज्यमा द्वन्द्व मात्र चर्कियो, मानिसहरूको भागाभाग भयो, मानिसहरू त्रासैत्रासमा बाच्न विवश भए । साधारणतया बन्द समाजको आधार भूमि भनेको एकतन्त्रीय शासन व्यवस्था हो । अहिले स्वतन्त्र दखिने ्रजातन्त्रको अभ्यासमा आफ्ना कदमहरू अगाडि बढाइरहेका अधिकांश मुलुकहरूमा हिजोको समयमा पूर्ण रूपमा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता थियो । सोही कारण मानिसहरू विद्रोह गर्न अघि सरे । आफ्ना हक, अधिकारका सवालमा चनाखो बन्दै गए र शासन व्यवस्था नै उल्टाए । यो पृष्ठभूमि हेर्दा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताले समाजमा व्यथिति सिर्जना गर्ने देखिन्छ । यसरी सीमित शासकको शासन व्यवस्थालाई जबरजस्ति अङ्गालो हालेर हिड्न विवश पार्ने बन्द समाजको इतिहास हेर्दा ब्राजिलमा पुग्नु उचित ठानिन्छ । जहाँका नागरिकको अवस्था हेर्दा दयाँ लागेर पाउलो फ्रेले साक्षरता कार्यक्रम समेत सञ्चालन गरे ।
विषय प्रवेश
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको एउटा स्पस्ट छनक हो ब्राजिल । ब्राजिलको राजनीतिक परिवर्तनसँग बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता जोडिएका छन् । ब्राजिलमा तत्कालीन अवस्थामा न जनता स्वतन्त्र भए न त प्रजातन्त्रको अनुभव नै गर्न पाए । सन् १५०० तिर पेद्रो अल्भारेस् काब्राल ब्राजिलमा पुगेदेखि सन् १८२२ मा ब्राजिलको स्वतन्त्रतासम्म ब्राजिल प्रोचुगलको उपनिवेशमा थियो । ब्राजिल साम्राज्यका रुपमा विकसित यो राष्ट्रमा १८८९ देखि गणतन्त्र आयो । केही वर्ष ब्राजिलमा प्रजातन्त्रिक अभ्यास पनि गरियो । प्रजातन्त्र पश्चात यसको सही अभ्यास हुन नसक्दा ब्राजिलमा शैनिक शासन सुरु भयो । जनता त्रसित भए, साथै जनताहरू बोल्न नसक्ने, आफ्ना अधिकार माग्न नसक्ने र दमनलाई सहेर बस्न बाध्य भए । तत्कालीन अवस्थामा सारा मिडिया राज्यका तर्फबाट चल्न थाले । जनताका पीडा बोल्ने तथा उनीहरूका अधिकारका लागि आवाज विहीनहरूको आवाज बोल्ने सञ्चार माध्ययम जनताका भएनन् । सञ्चार माध्ययमले शासक वर्गको मात्र गुनगान गाउन थाले (स्वतन्त्र विश्वकोश, विकिपिडिया) ।
यसरी एकतन्त्रीय शासन व्यवस्था मौलाउँदै गयो । एकतन्त्रीय शासन व्यवस्थाकै कारण प्रजातन्त्र धरापमा प¥यो । फलस्वरुप प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको सिकार त्यहाँका अधिकांश जनता भए । एकतन्त्रीय शासन व्यवस्थाले थेचोमिचोमा पारेको हुँदा तत्कालीन समयमा त्यहाँका जनतामा सामान्य आधारभूत सिप पनि भएन । जनताका इच्छा, चाहाना मर्न दिनु हुँदैन, उनीहरूको भावनामा खेल्नु हुँदैन, जनतामा आधारभूत सिप हुनु पर्दछ भन्ने जस्ता विषयमा जनताका हक, अधिकारको कसैले पनि खुलेर वकालत गर्न सक्दैनथ्यो । राज्य व्यवस्थाको खुलेर विरोध गर्ने परिस्थिति पनि थिएन । खुलेर विरोध गर्ने चेतना पनि सबैमा थिएन । दमनको विरोध गरी आफ्ना हक अधिकार सुनिश्चित गर्नुपर्छ भन्नेहरू पनि खुलेर राज्य व्यवस्थाको विरोध गर्न सक्दैनथे । यसको मुख्य कारण थियो तत्कालीन अवस्थाको त्यहाँको एकतन्त्रीय शासन व्यवस्था । मानिसहरू आफ्ना प्रतिभा, क्षमता र कुशलतालाई दबाएर राख्न विवश थिए । जनताले भनेजस्तो शासन व्यवस्था थिएन । जनताको लागि नभएर शासकको लागि बनेको नियम कानुनले त्यहाँका जनता हैरान थिए । विरोध गर्दा कारबाही हुने डर सबैमा थियो । त्यहाँका जनता डरै डरमा आफ्नो जीवन व्यतित गर्न विवश थिए ।
हरपल अरूको दमन, शोषण, थिचोमिचो र अन्याय सहेर त्यहाँका जनता बाच्न विवश भएको दृश्यले गर्दा दार्शनिक पाउलो फ्रेले बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको विरोधमा आफ्ना कार्यक्रम अगाडि सारे । हरेक जनताले पढ्न पाउनु पर्छ, आफूमा भएको प्रतिभा, सिप एवम् दक्षता प्रदर्शन गर्न पाउनु पर्छ, हरेक नागरिक खुला रूपमा स्वतन्त्र भएर बाच्न पाउनु पर्छ भन्ने ध्येय राखेर ती तमाम जनताको मुक्तिका लागि सारक्षरता कार्यक्रम अगाडि बढाए । पाउलो फ्रेले त्यहाँका जनतालाई साक्षरता साक्षरता कार्यक्रम किन आवश्यक भन्ने बारे स्पष्ट पारेर व्याख्या गरे । यसले जनतामा केही नयाँ सन्देश प्रवाह ग¥यो । साक्षरता कार्यक्रमको निकै फइदा हुने हुँदा फ्रेको सिद्धान्तलाई अनुसरण गर्न थालियो । जनता शिक्षित हुन थालेपछि विस्तारै त्यहाँका नागरिकले अधिकार पाउन थाले । एकतन्त्रीय शासन व्यवस्थाले जनतामाथि गरेको दमन शोषण र अत्याचारको विरुद्धमा त्यहाँका जनताले औला उठाउन थाले । आफ्नो अधिकार पाउने महासङ्ग्राममा सरिक भए । जनताको अगाडि एकतन्त्रीय शासन व्यवस्थाको केही चलेन । शासन फेरियो । जनताले विस्तारै आफ्ना अधिकार पाउन थाले । जनतामा भएका प्रतिभा, क्षमता र दक्षताले स्थान पाउन थाले । विभेदकारी नीतिको अन्त्यसँगै जनतामा उत्साह छायो । उत्साहित जनता र फेरिएको शासन व्यवस्थाकै कारण देशले आज काचुली फे¥यो । हिजोको एकतन्त्रीय शासन व्यवस्थाले जनतामाथि गरेको दमन, शोषण र अत्याचार कै कारण पछि परेको ब्राजिल आज हरेक हिसाबले अगाडि बढेको छ (फ्रे, २००५) ।
बन्द समाजको उदाहरण ब्राजिल मात्र होइन विश्वका त्यस्ता थुप्रै देशहरू छन् जहाँ एकतन्त्रीय शासन व्यवस्था छ र जनता शासकहरूको चरम दमन, शोषण र अत्याचार सहेर बस्न विवश छन् । विभिन्न किसिमका दङ्गा, झैझगडा, द्वन्द्व, आतङ्क, गुन्डागर्दी, काटमार, चन्दा फिरौती, धम्की जस्ता विविध कारणले बन्द समाजको सिर्जना हुने गर्दछ । यसरी जनता स्वतन्त्र भएर बाच्न नपाउने अवस्थाले बन्द समाज र प्रजातान्त्रीक अनुभवहीनताको सिर्जना गर्दछ । यसमा इन्डक्टिनेशनको निकै ठुलो प्रभाव रहने गर्दछ । इन्डक्टिनेसनमा कुनै एक व्यक्तिको विचार, भावना, इच्छा, चाहनालाई कुनै व्यक्ति, जाति वा समूहमा जबर्जस्त लाध्ने काम गरिन्छ । त्यो विचार उक्त समूहलाई लाभदायक होओस् वा नहोओस् । एकोहोरो लाद्ने काम हुन्छ । इन्डक्टिनेसनले सबैको विचार, भावना, इच्छा, चाहनाजस्ता कुरा लाई नहेरी पूर्णरुपमा आफ्ना विचार तथा धारणालाई लाद्ने काम गर्दछ । यहाँ पनि कुनै एक शासकले अरूका कुरै नबुझी एकोहोरो आफ्ना विचार लाद्ने र सदैव जनतालाई आफ्नो अधीनमा राख्ने प्रवृति मौलाएको हुन्छ ।
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको उदाहरणको रूपमा नेपाली समाजलाई पनि लिन सकिन्छ । विभिन्न समयमा नेपालमा चलेका आन्दोलन जस्तै ः २००७ साल, २०१७ साल, २०४६÷४७ साल र नेपालमा चलेको १० वर्षे जनयुद्धलाई लिन सकिन्छ । यी समयमा प्रजातन्त्रको अभ्यास हुने प्रक्रिया देखिए पनि विफल भएको र अहिले आएर पनि पूर्ण रूपमा प्रजातन्त्रको अनुभूति हुन नसकोको अवस्था सिर्जना हुन थालेको छ । १० वर्षे जनयुद्धको बेला नेपालका सहरी तथा ग्रामीण दुबै क्षेत्रमा यसको प्रभाव परेको पाइन्छ भने अलि बढी प्रभाव भने ग्रामीण परिवेशमा परेको पाइन्छ । तत्कालीन समयमा नेपालमा जनताहरू आफूखुसी, हिँड्ने र स्वतन्त्र भएर आफ्नो काम गर्ने अवस्था थिएन । परिणाम स्वरुप नेपालका धेरै युवाहरू देश छोडेर विदशे जान थाले । यहाँ भएका युवाहरू पनि सधैँ डरैडरमा आफ्नो जीवन विताउन थाले । जनतामा त्रास फैलियो । मानिसहरू मरेको खबर सुनिन थाल्यो सरकार पक्ष र विद्रोही पक्षको भिडन्त हुन थाल्यो यसको प्रभाव यहाँका जनतामा देखिन थाल्यो । विभिन्न क्षेत्रका समुदायहरू त्रासमै रहेर बोल्न सकेनन् केही जनता आफ्नो अधिकारको लडाइमा अगाडि बढे । यसरी हेर्दा क्रान्तिको समयमा नेपाल पनि बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको सिकार हुनबाट अछुतो रहेन । यसरी हेर्दा दाङको केही ग्रामीण क्षेत्रको थारू समाज, रोल्पाको मगर समाज, भक्तपुरको नेवार समाज र विश्वलाई त्रसित पारिरहेको उत्तर कोरियालाई पनि बन्द समाजको उदाहरणका रूपमा लिन सकिन्छ ।
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताका सीमाहरू :
बन्द समाजले दमनकारी नीति अगाल्ने गर्दछ । बन्द समाजमा कसैको भावनाको कुरा गरिँदैन र बुझिइदैन पनि । यहाँ त केवल शासकको शासन पद्दति र दमनकारी नीतिको चर्चा गरिन्छ । जनतालाई खुलेर बोल्न, हिँड्न, बस्न र खान दिइँदैन । जनताले आफू अनुकूल कुनै पनि कुरा गर्न पाउँदैनन् । फलस्वरुप जनताका सिप दक्षता, क्षमता कुण्ठित हुने र यसले राज्य अधोगतितरि जाने देखिन्छ । राज्यमा अशिक्षा र असमानताको ठुलो खाडल सिर्जना हुने जसको कारण राज्यमा विभेद बढ्ने र अन्ततः द्वन्द्व सिर्जना हुने देखिन्छ । यो हरेक राज्यको लागि निकै ठुलो बेफाइँदा हो ।
समाज, देश र राष्ट्रको लागि केही गरौ भन्ने आकाङ्क्षा भएकाहरू एवम् असल विचार तथा असल कार्य गर्न हौसिनेहरूको लागि पनि यो समाज तगारो बन्छ । उदारता हराएको अनुभूति गराउने यो समाज निकै क््रmुर एवम् सङ्कुचित स्वभावको हुन्छ । प्रजातान्त्रिक पद्धतिको कडा विरोध गर्ने यो समाजले कुनै पनि व्यक्ति वा समुदायलाई एउटा साँघुरो घेरा भित्र मात्र सीमित गर्न रुचाउँछ । जनतालाई सधैँ आफ्नो अधीनमा राखी उनीहरूले पाउनै पर्ने हक र अधिकारका विषयमा कहिल्यै परिचित गराउँदैन । यस्तो समाज जनता शिक्षत हुन्छन् कि भन्ने त्रासमा आफ्ना दमनकारी नीतिसँगै अगाडि बढेको हुन्छ । खुलारूपमा बस्न र बाच्न चाहने हरेक मानिसका हक र अधिकारलाई यो समाजले निश्चित परिधिमा सीमित गर्छ । विश्वमा के भइरहेको छ ? के हुँदै छ ? भनने जस्ता यावत कुराहरूसँगै व्यक्तिलाई विश्वसमुदायसँग परिचित हुनबाट वञ्चित गराउँदछ । यस्तो समाजले दमनात्मक एकतन्त्रीय शासन व्यवस्था हावी गराउँछ । जनताका अधिकारहरू कुण्ठित हुन्छन् । क्रान्ति गर्ने र परिवर्तन चाहनेलाई हतकडी लाइन्छ । अन्धभक्त पुजारीको सम्मान गरिन्छ । शासकको एकोहोरो शासन चल्छ । जनताका भावनाहरू बुझिँदैन । यो समाजमा हुर्केकाहरू अरूसँग खुलेर बोल्न जान्दैनन् ।् बन्द समाजले सबैमा त्रास फैलाउने हुँदा मानिसहरू डराउँछन् । नयाँ मानिस देखेमा खुलेर नबोल्ने, भाग्ने, हडबडाउने जस्ता अनेकन नकारात्मक प्रतिक्रिया देखिन्छ ।
शैक्षिक क्षेत्रमा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव परेमा बाल मस्तिष्कको पूर्णरूपमा विकास हुन पाउँदैन । उनीहका रूचि, इच्छा, चाहना र प्रतिभाले उचित स्थान पाउँदैनन् । बालबालिकाहरू अरूको डरत्रासमा हुर्कने र डरैडरमा पढ्न विवश हुने हुँदा यसले उनीहरूको व्यवहारमा निकै अप्ठ्यारो अवस्था सिर्जना गर्न सक्छ । उनीहरू सधैँ अरूसँग डराउने, बोल्न नजान्ने, आफ्ना मनका कुराहरू प्रस्तुत गर्न नसक्ने, हडबडाउने, लाज मान्ने, कुनै पनि काम गर्नु पर्दा पछि हट्ने, काम गर्न आनाकानी गर्ने, समूहमा जनै मन नपराउने, गइहाले पनि खुलेर बोल्न नसक्ने, एक्लै बस्न रुचाउने, समाजसँग डराउने आदि समस्याहरू सिर्जना हुन सक्दछन् ।
औचित्त्य :
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताले समाज, राष्ट्र तथा अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा हलचल पैदा गर्दछ । यसको प्रकृति हेर्दा निकै क््रmुर हुने हुँदा यसको वास्तविक अध्ययन हुनु नितान्त आवश्यक मानिन्छ । यसको प्रभावले एउटा समाज, राष्ट्र तथा तथा अन्तर्राष्ट्रिय जगत मात्र नभएर एउटा विद्यालयमा पढ्ने विद्यार्थी कसरी सिकार भएको हुन्छ भन्ने कुराको तथ्यगत जानकारी दिनु यसको प्रमुख औचित्य हो । यसले कुनै पनि समाजमा बसोबास गर्ने व्यक्तिको विकासमा कसरी प्रभाव पारेको हुन्छ भन्ने कुराको जानकारी दिन्छ । सामान्यतया बन्द समाजमा दमनकारी शासन व्यवस्था हुन्छ जसको कारण प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता सिर्जना हुन्छ । यस्तो समाजमा जनताका इच्छा, चाहनाको बिलकुलै ख्याल गरिँदैन । जनताका कुनै पनि मर्म नबुझी एकतन्त्रीय शासन लाद्ने गरिन्छ । जसको कारण जनताहरू त्रासैत्रासमा बाच्न विवश हुन्छन् । उनीहरू कुनै समूहमा जान रुचाउँदैनन् । आफ्ना कुराहरू कुनै समूहमा खुलेर गर्न सक्दैनन् । जनतामा राज्यले विभेदकारी नीति लाद्ने हँदा जनताहरू साक्षर समेत हुन पाउँदैनन् । उनीहरूले विश्वसमुदायमा के कस्ता काम भइरहेका छन् भन्ने कुरा बुझ्न पाइरहेका हुँदैनन् । उनीहरूलाई हरेक अवसरबाट वञ्चित गरिएको हुन्छ । प्रजातान्त्रिक व्यवस्थाको कुनैपनि ख्याल नगरिने एकतन्त्रीय शासन व्यवस्थामा मात्र लगानी गरिने हुँदा यस्तो वातावरणमा हुर्किएको मानिसमा हरेक समस्या देखिन सक्छ भन्ने कुराको जनकारीका लािग यसको औचित्य रहेको छ । यसरी हेर्दा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता वास्तवमा हरेक राष्ट्र, समाज एवम् व्यक्तिका लागि बाधक सावित हुन्छन् । यसले व्यक्तिमा निरासता ल्याउने विकासका हरेक कुरालाई निषेध गर्ने हुँदा यसले नकारात्मक असरहरू धेरै पर्ने देखिन्छ । तर पनि यसको वास्तविक प्रभावको ख्याल नगरिएको हुँदा यसको अध्ययनको महत्त्व बढेको छ । यति मात्र होइन शैक्षिक जगतमा पनि बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव केही हदसम्म अझै कही कतै देख्न सकिन्छ । शिक्षा क्षेत्रमा बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव परेमा यसले विद्यार्थीहरूमा निकै नकारात्मक प्रभाव पार्ने निश्चित छ । यसको प्रभावले विद्यार्थीहरू बोल्न नजान्ने, समूहमा खुलेर बोल्न नसक्ने, डराउने, हडबडाउने, चिन्तित हुने, निरास हुने, आत्महत्याको प्रयास गर्ने, आफ्ना अन्तरङ्ग कुराहरू खुलेर भन्न नसक्ने जस्ता विविध समस्या उत्पन्न हुने हुँदा यसको प्रभावले नयाँ, ज्ञानबर्धक एवम् जीवनोपयोगी कुराहरू सिक्नुको साटो विद्यार्थीहरूमा नकारात्मक छाप पर्ने देखिन्छ । तसर्थ बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको पाटोलाई छोडी शिक्षा क्षेत्रमा बालबालिकालाई निकै माया गरेर उनीहरूको रुचि, इच्छा, चाहना एवम् भावना बुझेर सकेसम्म हरेक क्रियाकलापमा विद्यार्थीहरूलाई नेतृत्व गर्न दिएर, खेलाउँदै, घुमाउँदै उनीहरूका प्रतिभाहरूलाई जति सक्यो प्रस्फुटन गराउन मद्दत हुने गरी शिक्षा नीति बनाउनु पर्ने र सोहीअनुरूप पाठ्यक्रम र पाठ्यपुस्तक निमार्ण गरी लागु गर्नु पर्ने देखिन्छ । शिक्षाको इतिहास हेर्दा पहिले पहिले शिक्षामा पनि इन्डक्टिनेसन, बन्द समाज एवम् प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको निकै प्रभाव परेको देखिन्छ तर अहिले आएर केही हदसम्म इन्डक्टिनेस, बन्द समाज एवम् प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको प्रभाव हटेको र प्रजातान्त्रिक पद्धति अबलम्बन गर्न थालेको देखिन्छ । यसो गरियो भने विद्यार्थीहरूले आफूहरूलाई समयानुकूल पूर्णरूपमा विकसित गराउने विश्वसमुदायमा आफू र आफ्नो देशको नाम रोशन गर्न सक्ने सम्भावना देखिन्छ ।
निष्कर्ष :
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताले राज्यका जनता सधैँ दमन, शोषण र अत्याचारमा पर्ने, उनीहरूका प्रतिभा मौलाउन नपाउने, सधैँ आफ्ना इच्छा, चाहनाहरूलाई दबाएर राख्नु पर्ने एउटा व्यक्तिले भनेको कुरा मन नलाग्दा नलाग्दै पनि खुरुखुरु गरिरहनु पर्ने विवशता सिर्जना हुने र यसबाट राज्यका कुनै पनि जनताको हित नहुने खाली शासकहरू मात्र मोटाउने परिपाठको सिर्जना हुने देखिन्छ । यसको प्रभावले व्यक्तिको विकास भन्दा पनि ह्रास आउने देखिन्छ । सधँै अरूको हेपाहा प्रवृत्ति सहेर बस्नु पर्ने, अरूले भनेको सधैँ मान्नु पर्ने, आफ्ना कुरा राख्न नपाइने, आफ्ना विचारको सही मूल्याङ्कन नहुने एवम् बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताले समाजमा विकास भन्दा विनासको अवस्था सिर्जना गर्ने गर्दछ । मानिसहरूमा सिर्जनशीलताको विकास हुन पाउँदैन । समाजका लागि नयाँ एवम् हितकार कुराहरू हुँदैनन् । हरेक कुराहरू शासक केन्द्रित मात्र हुन्छ । प्रजातान्त्रिक अनुभव नभएको देशमा त्यहाँका जनताका हक अधिकार कुण्ठित हुने हुँदा त्यहाँको समाज एवम् जनता दबेर बस्नु पर्ने अवस्था सिर्जना हुन्छ । समग्रमा बन्द समाजले प्रजातन्त्रिक अनुभवहीनता सिर्जना गर्ने र समजको हित नगर्ने हुँदा समाजमा बस्ने हरेक मानिसले अफूमा भएको सिप, क्षमता, दक्षता एवम् सिर्जनालाई फुल्ने फल्ने र मौलाउने मौका दिनु पर्दछ । तब मात्र समृद्ध समाज एवम् समुन्नत राष्ट्र निर्माण गर्न सहज हुन्छ ।
सन्दर्भ सूची (References) :
- 1. Freire, Paulo (2005), Freire Education for Critical: Continuum, New York, London.
- 2. https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C
- 3. https://www.britannica.com/topic/minority#ref236255
- 4. https://www.youtube.com/watch?v=U4jPZe-cZgc
- 5. https://www.youtube.com/watch?v=j1O7w2BfvOw
- 6. https://www.youtube.com/watch?v=v4UL-IXAAHE
- https://ne.wikipedia.org/wiki/ब्राजिल
Monday, August 16, 2021
भाषा शिक्षण विधिका रूपमा मोबाइल शिक्षण विधिको आवश्यकता र उपयोगिता
 |
| – हुकुमानन्द पाण्डेय |
– हुकुमानन्द पाण्डेय
भाषा विचार विनिमयको सशक्त माध्यम हो । भाषा शिक्षण भाषाको शिक्षणभन्दा पनि भाषिक सिप सिकाउने शिक्षण हो । भाषा शिक्षणमा भाषाका चार ओटा सिप (सुनाइ, बोलाइ, पढाइ र लेखाइ) सिकाउने उद्देश्य राखी शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप सञ्चालन गर्ने गरिन्छ । जसका लागि विभिन्न विधाका विषयवस्तुलाई तथा विभिन्न विधि एवम् प्रविधिलाई प्रयोगमा ल्याउन सकिन्छ ।
शिक्षण एक कला र विज्ञानको संयोजन हो । शिक्षणका लागि सम्बन्धित विषय क्षेत्रको ज्ञान, शिक्षण कला एवम् शिक्षणका विविध विधिको निकै महत्त्वपूर्ण भूमिका रहन्छ । भाषा शिक्षणका क्रममा विद्यार्थीहरूको भाषिक सीप विकासका लागि विविध विधिहरू अपनाएर भाषा शिक्षण गर्न सकिन्छ । भाषा शिक्षण गर्न उपयोगमा ल्याउन सकिने विविध शिक्षण विधिहरू मध्ये मोबाइल शिक्षण विधि एक हो ।
मोबाइल एक इलेक्ट्रोनिक उपकरण हो । यस उपकरणमा इन्टरनेट जडान गरेर वा मोबाइलमा प्रयोग गरिने सिमबाट डाटा प्याक तानेर इन्टरनेट चलाई विभिन्न सामग्री खोज्न, पठाउन र प्राप्त गर्न सकिन्छ । आकारका हिसाबले सानो हुने भएकाले यो उपकरण विद्यार्थीहरूले आफूसँग सँगै राख्न सक्ने र आवश्यक परेको बेलामा तुरुन्तै प्रयोग गर्न सक्छन् । यसमा रहेको ब्याट्रीलाई चार्ज गरेर प्रयोग गर्न सकिने भएकाले यसलाई निरन्तररूपमा विद्युत् आपूर्ति सेवा पनि चाहिँदैन । यसका यी विविध विशेषता हेर्दा भौगोलिक विकटताका कारण विद्युत् आपूर्ति सेवा नभएको र वर्ड लिङ्क, एडिएसएल, सुबिसु जस्ता इन्टरनेटको सुविधा उपलब्ध नभएको ठाउँमा समेत फोन गर्ने सिम कार्डबाट डाटा प्याकको प्रयोग गरी इन्टरनेट चलाउन सकिने र फोनबाट नै विविध सूचना एवम् जानकारीहरू आदान प्रदान गर्न सकिने भएकाले भाषा शिक्षणमा यो निकै लाभदायक हुने देखिन्छ ।
भाषा शिक्षणमा विद्यार्थीहरूलाई भाषिक सिप सिकाउनका लागि मोबाइल शिक्षण विधि अपनाउन सकिन्छ । भाषा शिक्षणमा मोबाइल शिक्षण विधि भनेको मोबाइलको प्रयोग गरी भाषिक सीप सिकाउने शिक्षण विधि भन्ने बुझिन्छ । यो विधि भाषा शिक्षणमा निकै उपयोगी देखिन्छ । यसले सिकारूलाई इन्टरनेटबाट सूचना प्राप्त गरेर सिक्नका लागि सहयोग गर्छ । मोबाइलको प्रयोग गरेर जुनसुकै बेला जहाँबाट पनि ज्ञानार्जन गर्न सकिन्छ । मोबाइल फोनमा थुप्रै एप्लिकेसनहरू हुन्छन् जुन सामाजिक सञ्चारमा निकै प्रयोग गरिन्छ । बदलिदो परिवेशसँगै पछिल्लो समयमा निकै प्रयोगमा आएको मोबाइल फोन यस्तो सामग्री हो जसले भाषा शिक्षणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्छ । सन् १९८० र ९० को दशकदेखि प्रयोगमा आएको मोबाइल फोनको सहायताले भोकाबुलरी (शब्दावली) सीप बढाउन, ग्रुप मेल गर्न, रेकर्ड सेभ गर्न लगायतका थुप्रै कार्यमा सहयोग पु¥याउँछ ।
भाषा शिक्षणमा मोबाइल फोनको प्रयोग क्षेत्र
विद्यालयका विभिन्न सूचनाहरू प्रदान गर्न
विद्यार्थीलाई अडियो भिडियो क्लिप पठाउन
विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न शैक्षिक सामग्री पठाउन,
विद्यार्थीहरूलाई अडियो भिडियो फाइलहरू गृहकार्यका रूपमा समावेश गर्न
विद्यार्थीहरूलाई समूह कार्य गराउन,
च्याट र अनलाइन डिस्कर्सन फोरमका रूपमा प्रयोगमा ल्याउन
कक्षाकोठा बाहिर पनि विद्यार्थी शिक्षक सम्बन्ध कायम राख्न,
पाठ्यक्रमले तोकेभन्दा थप सामग्री अध्ययन गर्न आदि ।
मोबाइल प्रयोगकर्ताहरू हाल विश्वमा ५.१६ बिलियन छन् । मोबाइल फोनमा थुप्रै एप्लिकेसनहरू प्रयोग भएका हुन्छन् । मोबाइल एप्लिकेसन मोबाइलका लागि बनाएको सफ्टवेयर हो । हाल शिक्षणसिकाइमा मोबाइल प्रयोगको अवस्था बढ्दो क्रममा छ । २१औँ शताब्दीका विद्यार्थीहरूले यसको प्रयोगबिना आफ्नो भविष्य बनाउन नसक्ने देखिन्छ ।
क) भाषाशिक्षणमा फेसबुकको प्रयोग
फेसबुक एउटा यस्तो सामाजिक सञ्जाल हो, जसले मानिसहरूलाई एकअर्कासँग जोड्ने काम गर्दछ । यो सामाजिक सञ्चारको वेभ एप्लिकेसन हो । यो करोडौँ विद्यार्थीहरूको साथीसँगको सञ्चार तथा खेलको साधन बनेको छ । यसको प्रयोग सन् २००४ देखि हुन थालेको मानिन्छ । यसको सहायताले विभिन्न पेज निर्माण गरी भाषा शिक्षणका क्रियाकलाप सञ्चालन गर्न सकिन्छ । हाल स्कुल, कलेज र विश्विद्यालयले पनि भाषा शिक्षणमा यसको प्रयोग गर्न थालेका छन् । २१ औँ शताब्दीको शिक्षणसिकाइको मुख्य साधनका रूपमा देखिएको फेसबुकलाई भाषाशिक्षण सिकाइमा निम्नानुसार प्रयोग गर्न सकिन्छ ः
फेसबुकमा ग्रुप निर्माण गरी शिक्षणका लागि पाठ्यसामग्री उपलब्ध गराउन,
भाषासिकाइमा दिएका गृहकार्य र दोहा¥याउनु पर्ने सामग्रीका लागि प्लेटफर्मको रूपमा प्रयोग गर्न,
समसामयिक ज्वलन्त भाषाशिक्षणसम्बन्धी मुद्दाहरूलाई सामाजिक विषयवस्तु बनाउन,
फेसबुकमा कवितावाचन लेखन तथा कथावाचन लेखन सम्बन्धी सामग्री सेयर गरेर विद्यार्थीको भाषिक सिप विकास गराउन,
भाषापाठ्यसामग्रीसम्बन्धी विचार, अडियो, भिडियो तथा स्रोतसामग्री पोस्ट गर्न, सेयर गर्न,
शिक्षक तथा विद्यार्थीको समूह निर्माण गरी सिकाइ सहज बनाउन,
भाषाशिक्षणमा बोलाइ सिपको अभ्यास गराउन वा विचार विनिमय गर्ने सिप विकास गर्न,
कक्षामा सञ्चार गर्न, सूचना सेयर गर्न, भाषिक कठिनाइ भएका प्रश्नहरू सोधी विद्यार्थीहरूको भाषिक सिप विकास गर्न आदि ।
उपर्युक्त विभिन्न आधारमा भाषाशिक्षणमा फेसबुकको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
ख) भाषाशिक्षणमा म्यासिन्जरको प्रयोग
भाषा शिक्षणमा म्यासिन्जरको प्रयोग गर्न सकिन्छ । विद्यार्थीहरू टाढाटाढा हुँदा र शिक्षक विद्यार्थीसँग सीमित डाटा हुँदा यसको प्रयोग गर्न सकिन्छ । मोबाइल फोन सधँै आफैसँग हुनेहुनाले म्यासेज छिटो प्राप्त हुन्छ र भाषिक पाठ्यसामग्रीप्रति तुरुन्त ध्यान केन्द्रित हुन्छ । यसप्रकार भाषा शिक्षणका लागि यसको निकै उपयोगिता रहेको छ । भाषाशिक्षणमा यसलाई निम्नानुसार प्रयोग गर्न सकिन्छः
म्यासेन्जर ग्रुप बनाई शिक्षण गर्न,
छोटो भिडियो वा टेक्स्ट म्यासेज पठाएर विद्यार्थीलाई कक्षाका बारेमा जानकारी गराउन,
विद्यार्थीहरूको भोक्याबुलरी (शब्दावली) बढाउन
विभिन्न शब्द, चित्र, वस्तुहरू सेयर गरेर वर्णन गर्न लगाउन,
छोटा छोटा कविता, अनुच्छेद, फाइल र प्रश्नहरू पठाएर उत्तर लेख्न लगाई पठन तथा लेखन सिपको विकास गराउन,
पाठ्यक्रममा आधारित रही विभिन्न क्रियाकलापहरू गराई भाषिक सिप विकास गराउन,
भाषिक सिप विकासका लागि आवश्यक अडियो, भिडियो तथा टेक्स्ट सामग्री म्यासेज गर्न,
विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न भाषिक सामग्रीका लिङ्कहरू पठाउन,
विद्यार्थीहरूको आफ्नो वातावरणसँग सम्बन्धित सामग्रीको प्रस्तुतीकरण गरेर भाषिक सिप विकास गर्न,
विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न कार्यहरू दिने र उनीहरूबाट प्राप्त उत्तरहरू पढेर पृष्ठपोषण (फिडब्याक) दिन,
जुन भाषा विद्यार्थीलाई सिकाउने हो त्यही भाषामा पाठ्यसामग्रीहरू तयार पारेर विद्यार्थीमा भाषिक सिप विकास गर्न ।
उपर्युक्त विभिन्न आधारमा भाषाशिक्षणमा म्यासेन्जरको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
ग) भाषाशिक्षणमा युट्युबको प्रयोग
युट्युब विश्वभर अरबौँ मानिसहरूको मनोरञ्जनको साधन मात्र नभएर शैक्षिक भिडियोका माध्यमबाट सिकाइको स्रोत पनि बनेको छ । शिक्षकले भिडियो पाठहरू निर्माण गर्ने र टाढा टाढाका विद्यार्थीहरूलाई सेयर गरेर शिक्षण गर्न सकिन्छ । यसका माध्यमबाट ग्लोबल कनेक्सन हुन्छ । एक शिक्षक बहुकक्षा शिक्षकका रूपमा युट्युब रहेको छ । भाषा शिक्षण सिकाइमा युट्युबको प्रयोग निम्नानुसार गर्न सकिन्छ ः
युट्युबमार्फत कक्षामा विषयवस्तुको शीर्षकसम्बद्ध भिडियो क्लिपहरू प्रदर्शन गरेर कक्षामा ध्यानाकर्षण गराउन,
विद्यार्थीलाई भाषा सिकाइमा उत्प्रेरणा जगाउने भिडियोहरू प्रदर्शन गरी उनीहरूको भाषिक सिप विकास गर्न,
युट्युब भिडियो मार्फत भाषासम्बन्धी नयाँ र रोचक छलफल चलाउन,
विद्यार्थीले गरेका कामको रेकर्ड राख्न,
भाषासम्बन्धी उच्च स्तरका गुणस्तरीय सामग्री निःशुल्क पहुँच बनाउन,
शिक्षक अनुपस्थित हुँदा पनि पठनपाठन गर्न,
कमजोर विद्यार्थीका लागि पुनः पुनः भिडियो हेरेर सहयोग लिन,
युट्युब च्यानलको निर्माण गरी शैक्षिक भिडियोहरू प्रविष्ट गर्न,
युट्युबमार्फत् भिडियोमा वाचन गरिएका कविताहरू सुनाएर लयबोध शिक्षण गर्न,
शैक्षिक भिडियोमार्फत सुनाइ बोलाइ सीपकी विकास गराउन,
कथावाचनका भिडियोहरू सुनाएर सस्वरवाचन सिकाउन,
वक्तृत्ताका भिडियोहरू प्रदर्शन गरेर वक्तृत्वकलाको विकास गराउन,
संवाद, नाटक र एकाङ्कीजस्ता रुपक विधा शिक्षण गर्दा अभिनय गर्न सिकाउन भिडियो प्रदर्शन गरेर अभ्यास गराउन,
विविध क्षमताका विद्यार्थीहरूमध्ये हेरेर सिक्ने क्षमता भएका विद्यार्थीलाई भिडियो देखाएर सिकाउन,
शब्द निर्माण, वाक्य निर्माण तथा प्रकृति प्रत्यय तथा वाक्य परिवर्तनका चरणहरू भिडियोमार्फत देखाउन,
चिठी लेखन, विज्ञापन लेखनका नमुनामार्फत् चरणहरू देखाउन,
कथा लेखनमा टुक्रे कथाबाट सिङ्गो कथा निर्माण गरेको भिडियो देखाएर कथा लेखन सिप विकास गराउन आदि ।
उपर्युक्त विभिन्न आधारमा भाषाशिक्षणमा युट्युबको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
घ) भाषाशिक्षणमा भाइबरको प्रयोग
भाषा शिक्षणमा मोबाइल शिक्षण विधिभित्र पर्ने एक महत्त्वपूर्ण सफ्टवयर भाइबर हो । भाइबरको प्रयोग सामाजिक अन्तक्र्रियाका लागि मात्र नभएर भोक्याबुलरी (शब्दावली) सिप विकासका लागि पनि हुने गर्दछ । भाइबर सामाजिक अन्तक्र्रियाको एक साधन हो । यसको प्रयोगले भाषा सिकाइ अझ प्रभावकारी हुन जान्छ । भाषा शिक्षणमा भाइबरको प्रयोगलाई निम्नानुसार उल्लेख गर्न सकिन्छ ः
भोक्याबुलरी सिप विकास गर्न भाइबर ग्रुपमा नयाँनयाँ शब्दशरूको अर्थ च्याटमा सोधेर भाषिक सीप विकास गर्न सकिने,
भाइबरमा भाषिक सामग्रीका रूपमा इमेज, सूचनाहरू र लामालामा म्यासेजहरू विद्यार्थीलाई पठाउन सकिने,
भाइबरमा भाषिक सवालहरूका बारेमा शिक्षक विद्यार्थी बीच अन्तक्र्रिया गर्न सकिने,
शिक्षकले सिकारूको सिकाइ सक्षमता जाँच गर्न र स्तर उन्नति गर्न भाइबरबाट म्यासेज गरी विद्यार्थीका कमजोरी सच्याउन सकिने,
विद्यार्थीले पठाएका म्यासेजका आधारमा उनीहरूको भाषिक क्षमता केकस्तो छ पत्ता लगाई त्यसका आधारमा कक्षा कार्यकलाप अगाडि बढाउन मद्दत पुग्ने,
भाइबरबाट भाषिक सीप विकासका लागि व्यक्तिगत तथा सामूहिक च्याट गर्ने, अडियो भिडियो रेकर्डिङ तथा सेयर गर्न सकिने ।
यी विविध कुराहरूलाई हेर्दा भाषाशिक्षणमा भाइबरको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
ङ) भाषाशिक्षणमा विकिपिडियाको प्रयोग
विकिपिडिया जोसुकैले पनि सम्पादन गर्न सक्ने अनलाइन इन्साइक्लोपिडिया हो । सन् २००१ देखि यो प्रयोगमा आएको देखिन्छ । इन्टरनेटको पहुँचमा हुने जोसुकैले यसमा लेख्न, सम्पादन गर्न, र परिवर्तन गर्न सक्छ । विकिपिडिया निःशुल्क सामग्री हो । यो सबैको स्वतन्त्ररूपले विचार व्यक्त गर्ने ठाउँ हो । विकिपिडियामा राखेको विषयवस्तुमा चित्त नबुझे यसलाई सम्पादन परिमार्जन गर्न सकिन्छ । भाषाशिक्षणमा विकिपिडियालाई निम्नानुसार प्रयोग गर्न सकिन्छः
विकिपिडिया जुनसुकै समयमा जहाँ बसेर पनि निःशुल्क प्राप्त गर्न सकिने भएकाले भाषासिकाइमा उपयोगी,
विकिपिडियामा भाषिक सिप विकासका थुप्रै स्रोत सामग्री भेटिने हुँदा भाषाशिक्षणमा उपयोगी,
यसले भाषामा प्रयोग हुने शब्दको अर्थ र प्रयोगसम्बन्धी सूचना प्रदान गर्ने र त्यो तुरुन्तै पाउन सकिने भएकाले विद्यार्थीको भाषिक सीप विकास गराउन सकिने,
यो सिकारूले सजिलै प्राप्त गर्न सक्ने अनलाइन लाइब्रेरी भएकाले शैक्षिक तथ्याङ्कहरू स्टोर गर्न,
यसको प्रयोगले भाषा सिकाइलाई रोचक र प्रभावकारी बनाउन,
शिक्षकले विकि क्लासरूम सिर्जना गरेर भाषाशिक्षणसम्बन्धी सामग्रीहरू डकुमेन्ट्स, मिडिया र पिडिएफ फाइलहरू विकि क्लासरूममा राखेर विद्यार्थीलाई भाषा सिक्न सहज बनाउन,
शिक्षक विद्यार्थीका भाषापाठ्यवस्तु सम्बन्धी आफ्ना प्रस्तुतीकरणहरू विकि क्लासरूममा आदानप्रदान गर्न,
विद्यार्थीले पाठ पढी सकेपछि त्यसको सारांश लेख्न लगाई त्यसको परीक्षण गरी दिएका पृष्ठपोषण प्रदान गर्न,
उपर्युक्त विभिन्न आधारमा भाषाशिक्षणमा फेसबुकको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
च) भाषाशिक्षणमा गुगल शब्दकोशको प्रयोग
गुगल सेवामा प्राप्त गर्न सकिने गुगल शब्दकोश अनलाइन शब्दकोश हो । जसमा शब्दको परिभाषा र समानार्थी शब्दलगायत अन्य सुविधा पाउन सकिन्छ । यसमा अडियो, गुगल अनुवाद, शब्दको उत्पत्ति तालिका शब्दखेलहरू पनि समावेश हुन्छन् । विशेष गरी शब्दकोशमा शब्दको हिज्जे, उच्चारण, व्याकरण, शब्द परिवार, फ्रेज, उखानटुक्का, समूहवाचक नाम आदि कुराहरू पाइन्छन् । भाषाशिक्षणमा गुगल शब्दकोशको प्रयोग निम्नानुसार गर्न सकिन्छः
शब्दको अर्थ हेर्न र सुन्न
शब्दलाई आफ्नो भाषामा अनुवाद गर्न,
शब्दको हिज्जे चेक गर्न,
शब्दसम्बन्धी व्याकरणिक कुराहरू जान्न,
शब्दका पर्यायवाची र विपरीतार्थी शब्दहरु पत्ता लगाउन,
शब्दको शब्दवर्ग पहिचान गर्न,
शब्दको उच्चारण पत्ता लगाउन,
शब्दको प्रयोग अवस्था हेर्न,
उपर्युक्त विभिन्न आधारमा भाषाशिक्षणमा फेसबुकको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
छ) भाषाशिक्षणमा गुगल अनुवादको प्रयोग
गुगल अनुवाद निःशुल्क अनलाइन अनुवाद सामग्री हो । गुगल अनुवादमा अनुवाद, गुगल सर्च, अनुवादक साधन र स्रोतजस्ता कुराहरू हुन्छन् । गुगल अनुवादमा कुनै टेक्स्ट अर्थात् युआरएल प्रविष्ट गराइसकेपछि अनुवाद गर्न भनियो भने लक्षित भाषामा सामग्री अनुवाद हुन्छ । भाषा शिक्षणमा गुगल अनुवादको प्रयोग यसप्रकार गरिन्छ ः
विद्यार्थीहरूलाई कुनै पाठ लेखेर त्यसलाई अनुवाद गर्न लगाउने र त्यसपछि त्यही सामग्रीलाई गुगल अनुवादबाट अनुवाद गरेर केकस्ता व्याकरणिक त्रुटिहरू भए पत्ता लगाउन,
विद्यार्थीलाई आफ्नो मातृभाषामा कुनै पाठ तयार पारेर त्यसलाई गुगल अनुवादमा राखी लक्ष्य भाषामा अनुवाद गर्न,
अन्य भाषामा उपलब्ध भाषिक सामग्रीलाई विद्यार्थीहरूले आफ्नो मातृभाषामा अनुवाद गरी पढ्न,
अन्य भाषाका व्याकरणिक व्यवस्था र आफ्नो मातृभाषाको व्याकरणिक व्यवस्था पत्ता लगाउन,
भाषा सिकाइसम्बन्धी प्रतिपादन भएका नयाँनयाँ शिक्षण पद्धतिहरू आफ्नो भाषामा अनुवाद गरी सामान्यीकरण गर्न ।
अन्य भाषाका स्रोत सामग्रीहरू अध्ययन गर्दा बुझ्न कठिन भएमा आफ्नो मातृभाषामा अनुवाद गरी अध्ययन गर्न,
अन्य भाषामा लेखिएका कथा, कविता, नाटक, उपन्यास, निबन्धजस्ता साहित्यिक विधाका पाठहरू र लेख रचना जस्ता साहित्येतर विधाका पाठहरू आफ्नो भाषामा अनुवाद गरी अध्ययन गर्न ।
उपर्युक्त विभिन्न आधारमा भाषाशिक्षणमा फेसबुकको प्रयोगको आवश्यकता र उपयोगिता प्रष्ट हुन्छ ।
समग्रमा भन्नु पार्द मोबाइल शिक्षण विधिअन्तर्गत मोबाइलको सहायताले युट्युब, फेसबुक, मेसेन्जर, भाइबर, विकिपिडिया, गुगल, शब्दकोश र गुगल अनुवाद जस्ता एप्सहरूको पर्याप्त मात्रामा प्रयोग गरी भाषा शिक्षण गर्न सकिन्छ । यसका लागि मोबाइलमा वाइफाइ जडान गरेर वा आफ्नो मोबाइलमा रहेको सिमबाट डाटा प्याक तानेर इन्टरनेट चलाई युट्युबका विविध सामग्रीमध्ये आफूलाई भाषा शिक्षणमा आवश्यक पर्ने सामग्रीको प्रयोग गरेर विद्यार्थीहरूमा भाषिक सिप विकास गराउन सकिन्छ । हामीले कविता शिक्षण गरी सुनाइ, बोलाइ र पढाइ सिपको विकास गर्दै छौँ भने युट्युबमा रहेको कविता वाचन गरिएको सामग्रीलाई सुनाएर, देखाएर र मोबाइलमा आफैँ हेर्न र सुन्न लगाएर विद्यार्थीहरूमा भाषिक सिपको विकास गर्न सकिन्छ । यसैगरी भाषा शिक्षणमा फेसबुक, मेसेन्जर तथा भाइबरको पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । फेसबुकमा विभिन्न पेज तथा म्यासेन्जर ग्रुप र भाइबर ग्रुप बनाएर भाषिक सिप विकास गर्ने गरी उक्त ग्रुप तथा पेजमा विभिन्न समग्री राखी सोही सामग्रीका आधारमा विभिन्न अभ्याय गर्ने प्रश्नहरू दिएर पनि विद्यार्थीहरूमा भाषिक सिप विकास गराउन सकिन्छ । यसैगरी भाषा शिक्षणमा गुगल तथा विकिपिडियाको पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । जसलाई मोबाइबाट नै प्रयोग गर्न सकिन्छ । जसका लागि शिक्षकले विद्यार्थीहरूलाई उनीहरूको भाषिक सिप विकास हुने गरी कुनै प्रश्न दिएर गुगल तथा विकिपिडियामा उक्त प्रश्नको उत्तर खोज्न लगाई उनीहरूको भाषिक सिप विकास गर्न सकिन्छ । यो सबै कुरा मोबाइबाट नै सम्भव हुन्छ । यसैगरी मोबाइलकै प्रयोग गरी भाषा शिक्षण गर्दा शब्दकोश र गुगल अनुवादजस्ता एप्सको पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । जसलाई विद्यार्थीहरूको भाषिक सिप विकास गराउन प्रयोग गर्न सकिन्छ । विद्यार्थीहरूलाई कठिन लागेका कुनै शब्द उच्चारण गर्न, ती शब्दको अर्थ थाहा पाउन, शब्दको स्रोत, वर्ग तथा वाक्यमा प्रयोग गर्ने तरिका जस्ता कुराहरूको ज्ञान आर्जन गर्नका लागि शब्दकोश तथा गुगल अनुवादको प्रयोग गर्न सकिन्छ जसका कारण विद्यार्थीहरूमा भाषिक सिपको विकास हुने गर्दछ ।
यसरी मोबाइल उपकरणको सहायताले विद्यार्थीहरूमा भाषिक सिप सिकाउन सकिन्छ । जस अन्तर्गत प्रयोगमा ल्याउन सकिने एप्सहरूमा युट्युब, फेसबुक, मेसेन्जर, भाइबर, विकिपिडिया, गुगल, शब्दकोश र गुगल अनुवाद आदि पर्दछन् । यी एप्सहरूको प्रयोग गरी विद्यार्थीहरूमा भाषिक सीप हासिल गराउन सकिन्छ । सामान्यतया मोबाइल शिक्षण विधिअन्तर्गत पर्ने युट्युब, फेसबुक, मेसेन्जर, भाइबर, विकिपिडिया, गुगल, शब्दकोश र गुगल अनुवाद आदिको शिक्षण सिकाइमा रहेको आवश्यकता र उपयोगिताहरू निम्न छन् :
भाषा शिक्षणमा प्रयाेग हुने माथि उल्लिखित एप्लिकेसनकाे अावश्यकता र उपयाेगिता :
भाषा शिक्षणलाई प्रभावकारी एवम् रोचक बनाउन
समय सापेक्ष शिक्षा प्रदान गर्न
भौगोलिक विकटताका कारण पछि परेका सम्पूर्ण विद्यार्थीहरूलाई समानरूपमा भाषिक सिप सिकाउन
नेपालीलाई अङ्ग्रजीमा र अङ्ग्रेजीलाई नेपालीमा अनुवाद गरी शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप सञ्चालन गर्न
शिक्षणलाई प्रविधिसँग जोड्दै प्रविधियुक्त शिक्षण सिकाइमा जोड दिन
परिवर्तित एवम् परिमार्जित सम्पूर्ण सामग्रीलाई तत्कालै प्राप्त गर्न
विश्वका विविध ताजा कुराहरू थाहा पाउन र शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप सञ्चालन गर्न
विद्यार्थीहरूलाई आफैँ खोजेर सिक्ने बानीको विकास गर्न
शिक्षकको अनुपस्थितिमा पनि धेरै कुराहरू सिक्न
कठिन लागेका शब्दहरूको समाधान खोज्न
छिटो छरितो समस्या समाधान गर्न
विद्यालय नआएर पनि विद्यार्थीले शिक्षकलाई विभिन्न प्रश्न सोधी जिज्ञासा सामाधान गरी भाषिक सिप विकास गर्न सक्ने र शिक्षकले पनि विद्यार्थीलाई घरबाट नै विभिन्न असाइनमेन्टहरू दिएर उनीहरूको भाषिक सिप विकास गराउन
ज्ञानको स्रोत शिक्षकलाई मात्र नमानी अनलाइनका विविध स्रोतहरूलाई ज्ञानको स्रोत मानी आफ्नो भाषिक सिप विकासका लागि सिकाइलाई विद्यार्थी आफैँले अगाडि बढाउन
भाषा शिक्षणमा विद्यार्थीलाई सक्रिय बनाउन
भाषा शिक्षणमा विद्यार्थी केन्द्रित शिक्षण विधि प्रयोग गर्न
विद्यार्थीहरूमा सिर्जनात्मक विकाससँगै भाषिक सीप विकास गर्न
वर्तमान अवस्थामा देखिएको कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण जस्ता विविध कारणले विद्यालयमा शैक्षिक गतिविधि सञ्चालन गर्न नसकेको अवस्थामा शैक्षिक गतिविधि सञ्चालन गर्न
विद्यार्थीमा तार्किक क्षमताको विकास गर्न
ज्ञान आर्जनका लागि खोजमूलक बन्नु पर्छ भन्ने भावनाको विकास गर्न
आफ्ना र अरूका क्षमताको तुलना गरी अगाडि बढ्न
समय सापेक्ष विश्व परिवेशमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने जनशक्ति उत्पादन गर्न आदि ।
समयअनुसार शैक्षिक विषयवस्तु, भाषिक सिप तथा शिक्षण विधिका स्वरूपहरू पनि फेरिँदै गएका छन् । समयको माग र विषयवस्तुको प्रकृतिअनुसार समय सापेक्ष शिक्षण विधि एवम् पद्धतिमा समेत फेरबदल गर्नुपर्ने हुन्छ । यसो गरिएमा मात्र शैक्षिक उपलब्धि हासिल गर्न सकिन्छ । माथि उल्लिखित भाषा शिक्षणमा मोबाइल शिक्षण विधिका आवश्यकता एवम् उपयोगितालाई हेर्दा भाषा शिक्षणका विविध विधिहरूमध्ये पछिल्लो समयमा निकै प्रयोगमा आएको मोबाइल शिक्षण विधिअन्तर्गत पर्ने युट्युब, फेसबुक, मेसेन्जर, भाइबर, विकिपिडिया, गुगल, शब्दकोश र गुगल अनुवाद आदिको निकै नै आवश्यकता र उपयोगिताहरू रहेको देखिन्छ ।
Tuesday, July 20, 2021
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता
 |
| – हुकुमानन्द पाण्डेय |
के हो बन्द समाज ?
कुनै क्षेत्र, पेसा, जात, वर्गका मानिसलाई साँघुरो घेरामा सीमित गर्ने समाज
जनताका इच्छा, चाहानामा ख्याल नगर्ने समाज
अधिक प्रभावशाली समूहको अधीनमा रहने समाज
तानाशाही साज्य व्यवस्था भएको समाज
शासकको सबथोक चल्ने समाज
बल प्रयोग गरेर भए तापनि कुनै सीमित शासकले अधिकांश जनतालाई आफ्नो अधीनमा राख्ने समाज
के हो प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता ?
जनताले जनताद्वारा जनतामाथि गरिने शासन व्यवस्थालाई नमानी आफ्नै ढङ्गले आफ्नै तानाशाही शासन लाद्न खोज्नु
प्रजातान्त्रिक शासन व्यवस्थालाई नमान्नु
जनताप्रति पटक्कै उत्तरदायी नेतृत्व नहुनु
राष्ट्रलाई सर्वोपरी नठानी व्यक्ति आफूलाई सर्वोपरी ठान्नु
राष्ट्र सर्वोपरी र शासन परिवर्तनीय हुन्छ भन्ने कुरा नमान्नु
जनताका हक, अधिकारको ख्याल नगरिनु
व्यक्ति बलियो र राज्य कमजोर हुँदै जानु
सीमित व्यक्ति मोटाउने र अधिकांश जनता सधै अन्याय सहेर बाच्ने अवस्था सिर्जना हुनु
नोट : बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता एक अर्काका परिपुरक जस्ता हुन् । बन्द समाजकै कारण हरेक मानिसले प्रजातन्त्रको अनुभूति गर्न सकिरहेका हुँदैनन् ।
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको एउटा स्पस्ट छनक हो ब्राजिल ।
ब्राजिलको राजनीतिक परिवर्तनसँग बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनता जोडिएका छन् ।
ब्राजिलमा तत्कालीन अवस्थामा न जनता स्वतन्त्र भए न त प्रजातन्त्रको अनुभव नै गर्न पाए ।
सन् १५०० तिर पेद्रो अल्भारेस् काब्राल ब्राजिलमा पुगेदेखि सन् १८२२ मा ब्राजिलको स्वतन्त्रतासम्म ब्राजिल प्रोचुगलको उपनिवेशमा थियो ।
ब्राजिल साम्राज्यका रुपमा विकसित यो राष्ट्रमा १८८९ देखि गणतन्त्र आयो ।
केही वर्ष ब्राजिलमा प्रजातन्त्रिक अभ्यास पनि गरियो ।
प्रजातन्त्र पश्चात यसको सही अभ्यास हुन नसक्दा ब्राजिलमा शैनिक शासन सुरु भयो ।
जनता त्रसित भए, साथै जनताहरू बोल्न नसक्ने, आफ्ना अधिकार माग्न नसक्ने र दमनलाई सहेर बस्न बाध्य भए
तत्कालीन अवस्थामा सारा मिडिया राज्यका तर्फबाट चल्न थाले ।
जनताका पीडा बोल्ने तथा उनीहरूका अधिकारका लागि आवाज विहीनहरूको आवाज बोल्ने सञ्चार माध्ययम जनताका भएनन् ।
सञ्चार माध्ययमले शासक वर्गको मात्र गुनगान गाउन थाले ।
यसरी एकतन्त्रीय शासन व्यवस्था मौलाउँदै गयो ।
प्रजातन्त्र धरापमा प¥यो फलस्वरुप प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको सिकार त्यहाँका अधिकांश जनता भए ।
तत्कालीन समयमा त्यहाँका जनतामा सामान्य आधारभूत सिप पनि भएन ।
फलस्वरुप दार्शनिक पाउलो फ्रेले बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको विरोधमा आफ्ना कार्यक्रम अगाडि सारे ।
फ्रेले साक्षरता कार्यक्रम किन आवश्यक भन्ने बारे व्याख्या गरे ।
फ्रेको सिद्धान्तलाई अनुसरण गर्न थालियो ।
विस्तारै त्यहाँका नागरिकले अधिकार पाउन थाले शासन फेरियो र देशले आज काचुली फे¥यो ।
बन्द समाजको उदाहरणको रूपमा नेपाली समाजलाई पनि लिन सकिन्छ ।
नेपालमा चलेको १० वर्षे जनयुद्धको बेला केही क्षेत्रका समुदाय त्रासमै रहेर बोल्न सकेनन् केही जनता अधिकारको लडाइमा अगाडि बढे । यसरी हेर्दा क्रान्तिको समयमा केही बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताको सिकार हुने खतरा बढ्छ ।
दाङको थारू समाज, रोल्पाको मगर समाज, भक्तपुरको नेवार समाज र विश्वलाई त्रसित पारिरहेको उत्तर कोरियालाई पनि बन्द समाजको उदाहरणका रूपमा लिन सकिन्छ ।
असल विचार एवम् असल कार्य गर्न हौसिनेहरूको लागि यो समाज तगारो बन्छ ।
यो समाज निकै सङ्कुचित स्वभावको हुन्छ ।
कुनै पनि व्यक्ति वा समुदायलाई एउटा साँघुरो घेरा भित्र सीमित गर्छ ।
व्यक्तिलाई उसले प्राप्त गर्नुपर्ने हक र अधिकारका विषयमा परिचित गराउँदैन ।
समाजमा बस्ने हरेक मानिसका हक र अधिकारलाई सीमित गर्छ ।
व्यक्तिलाई विश्वसमुदायसँग परिचित हुनबाट वञ्चित गराउँदछ ।
दमनात्मक एकतन्त्रीय राज्य व्यवस्था हावी हुन्छ ।
जनताका अधिकारहरू कुण्ठित हुन्छन् ।
क्रान्ति गर्ने र परिवर्तन चाहनेलाई हतकडी लाइन्छ ।
अन्धभक्त पुजारीको सम्मान गरिन्छ ।
शासकको एकोहोरो शासन चल्छ ।
जनताका भावनाहरू बुझिँदैन ।
यो समाजमा हुर्केकाहरू अरूसँग खुलेर बोल्न जान्दैनन् ।
बन्द समाजले सबैमा त्रास फैलाउने हुँदा मानिसहरू डराउन् ।
नयाँ मानिस देखेमा खुलेर नबोल्ने, भाग्ने, हडबडाउने जस्ता अनेकन नकारात्मक प्रतिक्रिया देखिन्छ ।
बन्द समाज र प्रजातान्त्रिक अनुभवहीनताले समाजमा विकास भन्दा विनासको अवस्था सिर्जना गर्दछ ।
मानिसहरूमा सिर्जनशीलताको विकास हुन पाउँदैन ।
समाजका लागि नयाँ एवम् हितकार कुराहरू हुँदैनन् ।
प्रजातान्त्रिक अनुभव नभएको देशमा त्यहाँका जनताका हक अधिकार कुण्ठित हुने हुँदा त्यहाँको समाज एवम् जनता दबेर बस्नु पर्ने अवस्था सिर्जना हुन्छ ।
समग्रमा बन्द समाजले प्रजातन्त्रिक अनुभवहीनता सिर्जना गर्ने र समजको हित नगर्ने हुँदा समाजमा बस्ने हरेक मानिसले अफूमा भएको सिप, क्षमता, दक्षता एवम् सिर्जनालाई फुल्ने फल्ने र मौलाउने मौका दिनु पर्दछ । तब मात्र समृद्ध समाज एवम् समुन्नत राष्ट्र निर्माण गर्न सहज हुन्छ ।
सन्दर्भ सूची (References)
Ø file:///F:/MPhil%20Program/1%20Educational%20Studies/presentation/74-390-1-PB.pdf
Ø https://www.youtube.com/watch?v=j1O7w2BfvOw
Ø https://www.youtube.com/watch?v=v4UL-IXAAHE
Ø https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C
Ø https://www.britannica.com/topic/minority#ref236255
Ø https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%B2
Monday, July 5, 2021
समय गैगाे
 |
- हुकुमानन्द पाण्डेय
उज्यालाे अाकाशमा हेर काला तारा ।
माेटाउने माेटाए, मरे सर्वहारा ।।
अाशा देखाई किन राजनीति गर्याे ।
वास्ता गरेनाै तिमीले काे बाच्याे मर्याे ।।
सरकार अाज निर्मलाहरू खाेइ ।
सबैतिर भन्छन् सारा कराइ राेइ ।।
वास्ता छैन राजा मरे मदन मरे ।
मेराे देशमा साच्चि के हुँदै छ हरे ।।
राजा, मदन् अनि निर्मलाकाे हत्यारा ।
कहिले पत्ता लाग्छ याे भन्दै छन् सारा ।।
अपराधीलाई नै भगाइन्छ यहाँ ।
दिउँसै रगत नै बगाइन्छ यहाँ ।।
सबै हराएकाे अाभास हुन थाल्याे ।
अाश मर्याे सबैकाे मन रुन थाल्याे ।।
अभिभावकबिनाकाे टुहुराेजस्तै ।
हिँड्छन् अब सारा यहाँ खरानी घस्दै ।।
लाजमर्दाे कलङ्क नभित्र्याऊ भैगाे ।
कुराभन्दा काम गर समय गैगाे ।
Tuesday, June 29, 2021
शिक्षण र गुणस्तरीय शिक्षाका लागि विद्यालय प्रशासनको भूमिका
 |
| Hukuma Nand Pandeya |
शिक्षण :
शिक्षण भनेको कुनै पनि विषय सिक्ने सिकाउने काम हो । यो एक कला र विज्ञानको संयोजन हो । शिक्षण कार्य ज्ञान मात्रले पूरा हुन सक्दैन । यसका लागि कलाको पनि उत्तिकै खाँचो पर्दछ । समग्रमा सकारात्मक व्यवहार परिवर्तन गर्नका लागि कुनै पनि विषय सिक्ने सिकाउने कार्य नै शिक्षण हो ।
गुणस्तरीय शिक्षाका लागि विद्यालय प्रशासनको भूमिका :
विद्यार्थीहरूले पढ्ने र शिक्षकले पढाउने पाठशाला नै विद्यालय हो । जहाँ पाठ्यक्रमले तोकेका उद्देश्यहरू पूरा गर्नको लागि विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न क्रियाकलाप गराउने गरिन्छ । विद्यालयलाई कसरी अगाडि बढाउने, शैक्षिक गुणस्तर कसरी बृद्धि गर्ने तथा समग्र शैक्षिक कार्यक्रम सफल/असफल बनाउने सम्पूर्ण जिम्मेवारी विद्यालय प्रशासनको हातमा हुन्छ ।
एउटा विद्यालयमा गुणस्तरीय शिक्षाको लागि विद्यालय प्रशासनको भूमिकालाई निम्नानुसार उल्लेख गर्न सकिन्छ :
समग्र लगानी, प्रक्रिया, उत्पादन र पृष्ठपोषण जस्ता कुरामा ध्यान दिनुपर्ने
योेग्य, दक्ष एवम् तालिमप्राप्त शिक्षकको व्यवस्था गर्नुपर्ने
स्थायी रूपमा शिक्षकको व्यवस्था गर्नुपर्ने
नियमित रूपमा तलबको व्यवस्था गर्नुपर्ने
विद्यार्थीको मात्र नभई शिक्षकको पनि मनोविज्ञान बुझ्नुपर्ने
उत्पादन/नतिजाका आधारमा सेवा सुविधामा बृद्धि गर्नुपर्ने
समय समयमा विषयगत तालिमको व्यवस्था गर्नुपर्ने
शिक्षकहरूलाई प्रविधिमैत्री तालिमको व्यवस्था गर्नुपर्ने
समय सापेक्ष शिक्षण विधिमा परिवर्तन गर्नुपर्ने
विद्यार्थीमैत्री शैक्षिक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्ने
निर्माणात्मक एवम् निदानात्मक मूल्याङ्कलनलाई निरन्तरता दिनुपर्ने
पर्याप्त मात्रामा शैक्षिक सामग्रीको प्रयोग गर्ने व्यवस्था मिलाउनुपर्ने
परियोजना कार्य एवम् कक्षा प्रस्तुतीकरण कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिनुपर्ने ।
Tuesday, June 1, 2021
विद्यालय तहमा नेपाली भाषाप्रतिकाे दृष्टिकोण र सुधारका उपायहरू
|
| Hukuma Nand Pandeya |
– हुकुमानन्द पाण्डेय
भाषा विचार विनिमयको सशक्त माध्यम हो । भाषाका माध्यमबाट नै मानिसहरूले आफ्ना मनमा लागेका अनेक कुराहरू अरू समक्ष प्रकट गर्न सक्छन् । संसारभर हजारौँ भाषा छन् । ती भाषाका आआफ्नै विशेषता रहेका छन् । नेपालमा रहेका अत्याधिक नेपालीले प्रयोग गर्ने भाषा हो, नेपाली भाषा । भारतको देवनगरबाट विकसित भई गुप्त लिपि, कुटिल लिपिका रूपमा रहँदै बारौँ शताब्दीदेखि आधुनिक रूपमा विकसित भएको देवनागरी लिपिमा लेखिने नेपाली भाषामा नेपालीहरूको संस्कृति र पहिचान लुकेको छ । तसर्थ नेपाली भाषालाई जोगाउनु हाम्रो दायित्व हो । हरेक भाषाको आआफ्नै महत्त्व हुन्छ तर अन्य भाषाभन्दा नेपाली भाषाको प्रयोग कर्ता धेरै हुनुले नेपाली भाषाको महत्त्व अन्य भाषाभन्दा धेरै रहेकाे कुरा पुष्टि हुन्छ । २०६८ सालको जनगणनाअनुसार नेपालमा १२५ जाति, १२३ भाषा र नेपाली भाषा मात्र बोल्नेको सङ्ख्या ४४.६ प्रतिशत रहेको छ ।
जुन सुकै भाषा होस्, त्यो त सम्प्रेषणको माध्यम मात्र हो भन्ने कुरा नबुझेर अङ्ग्रेजी भाषाप्रतिको अपूर्व माया भाव देखाई नेपाली भाषाको समूल नष्ट गर्ने पथमा लम्कन खोज्नु राम्रो कुरा होइन । केसम्म भएको छ भने नेपाली बाजामा अङ्ग्रेजी गीत भनेझैँ नेपाली माटो सुहाउँदो, स्थानीय परिवेश सुहाउँदो सिप सिकाउनका लागि समेत आफ्नै मौलिक भाषाको प्रयोग नगरी अङ्ग्रेजी भाषालाई प्रयोगमा ल्याइएको छ । यसो गर्दा विद्यार्थी अङ्ग्रेजी भाषा सिकुन् कि सिप ? यसो भनिरहँदा अङ्ग्रेजी भाषा जान्नै हुँदैन, पढ्नै हुँदैन भनेको होइन । यसको अन्तर्राष्ट्रिय महत्त्व व्यापक छ । यसको ऐच्छिक महत्त्व पनि छ । यसको करण सिकाइमा क्लिष्टता सिर्जना गरी सिकारुले सिक्नुपर्ने जति ज्ञानबाट बञ्चित गरिनु हुँदैन । उसो त नेपाली भाषा सरल छ, भनेको होइन, त्यो त नेपाली भाषालाई नजिकबाट बुझ्नेहरूलाई राम्रो अनुभव होला । वास्तवमा नेपाली भाषाको अपरिहार्यता र महत्त्वलाई नबुझेर यो भाषाप्रति लगाइएको लाञ्छनाका कारण वर्तमान समयमा नेपाली भाषाप्रतिको हेय भावले भावी पुस्तामा भाषिक अपाङ्गता सिर्जना हुने सम्भावना बढेर गएको छ ।
कक्षा १० पास गरेकोे एउटा विद्यार्थीले कतैबाट कसैले पठाएको १ पेज चिठी पढ्न नसक्ने अवस्था अहिलेको वास्तविकता हो । यसमा सम्बन्धित स्कुलमा आबद्ध शिक्षक र अभिभावकको दोष प्रस्ट देखिन्छ । विद्यार्थीको शैक्षिक स्तर कसरी उकास्नेभन्दा पनि स्कुललाई हरेक वर्ष जे भए पनि नयाँ गरेर देखाउनुछ भने अभिभावकलाई आफ्ना सन्तानले के कति ज्ञान तथा सिप हाँसिल गरेभन्दा पनि अाफ्ना सन्तान जसरी भए पनि पास हुनुपर्ने छ ।
सिकारुकाे ज्ञान र सिप विकासका लागि हामीले हामीसँग भएका पाठ्यपुस्तकको भरपुर प्रयोग गर्न र साेहीअनुरूप सिकाउन सकिरहेका छैनौँ । खालि पाठ्यक्रम र पाठ्यपुस्तकलाई दोष लगाउँदै अनजानमा त्रुटिपूर्ण नयाँ पुस्तककाे प्रयाेग बढाउन थालेका छाैँ । यति मात्र होइन्, शैक्षिक अभियानमा अनवरत रूपमा नवीनता प्रदान गर्न सक्रिय सीमित प्राज्ञिक टाउकाहरूलाई अधीनमा राख्ने कोसिस गरिरहेका छौँ । यही निर छ हाम्रो कमजोरी । शैक्षिक माहोल सिर्जना गर्न सौहार्दपूर्ण वतावरण सिर्जना गरी शैक्षिक उन्नयनका लागि प्राज्ञिक व्यक्तिको प्राज्ञ ज्ञान र सिपलाई भरपुर उपयोग कसरी गर्न सकिन्छ यसतर्फ सचेत हुनुपर्ने देखिन्छ ।
नेपाली भाषामा विद्यार्थीहरूलाई थप अब्बल बनाउनका लागि अवलम्बन गर्न सकिने प्रयासहरू :
– नेपाली भाषाप्रतिको सबल दृष्टिकोण निर्माण गर्ने ।
– नेपाली भाषा त जसले पढाए पनि हुन्छ भन्ने सोचको अन्त्य गर्नु पर्ने ।
– विद्यालयको तल्लो तहदेखि नै सम्बन्धित विषय शिक्षकको व्यवस्था गर्नु पर्ने ।
– शिक्षकको मनोविज्ञान बुझी सम्बन्धित विद्यालयले शिक्षिकलाई खुसी र सन्तुष्ट बनाउनु पर्ने ।
– शिक्षकलाई पूर्ण रूपमा विषयगत जिम्मेवारी दिनु पर्ने ।
– हरेक विद्यालयमा नेपाली भाषाकाे छुट्टै विभाग बनाउनु पर्ने ।
– हरेक भाषा विषयक शिक्षकले आफ्ना विद्यार्थीहरूलाई आफ्नो भाषा विषयको महत्त्व बोध गराउनु पर्ने ।
– शिक्षकले हरेक विद्यार्थीको आफू शिक्षकसँगै अभिभावक पनि भएको महसुस गरी शैक्षिक गतिविधि सञ्चालन गर्नु पर्ने ।
– शिक्षण सिकाइ क्रियाकलापमा विद्यार्थी केन्द्रित विधि, सामग्री केन्द्रित विधि, नाटकीय विधि एवम् साङ्गीतिक विधिको हरेक दिन फरक फरक तरिकाले प्रयोग गर्नु पर्ने ।
– शिक्षण सिकाइ क्रियाकलापमा पर्याप्त मात्रामा शैक्षिक सामाग्रीको प्रयोग गर्नु पर्ने ।
– शिक्षण सिकाइ क्रियाकलापमा सूचना तथा प्रविधिको प्रयोग गर्नु पर्ने ।
– सिकारुको पूर्वज्ञान शिक्षकले थाहा पाउनु पर्ने ।
– सिकारुसँगै अभिभावकको पनि मनोविज्ञान बुझेर शिक्षण गर्नु पर्ने ।
– विद्यार्थीका अभिभावक नियमित रूपमा विद्यालयमा गई आफ्ना बालबालिकाका शैक्षिक गतिविधिका बारेमा जानकारी लिने र विद्यालयलाई रचनात्मक सुझाव दिने ।
– कम्तिमा १५ दिनमा १ पटक प्रत्येक भाषा विषयक शिक्षकसँग विद्यार्थीका अभिभावकहरूले सम्भव भएसम्म स्कुलमै भेटेर नभए फोन सम्पर्क गरी आफ्ना बालबालिकाको शैक्षिक अवस्थाका बारेमा जानकारी लिने र रचनात्मक सुझव दिने ।
– विद्यार्थीका अभिभावक शिक्षकको सहयोगी बन्नु पर्ने ।
– सम्बन्धित विद्यालयले कम्तिमा वर्षमा २ पटक विषयगत तालिमको व्यवस्था गर्नु पर्ने ।
– हरेक पालिकामा सञ्चालित सामुदायिक एवम् संस्थागत विद्यालयका शिक्षकहरूका लागि वर्षमा कम्तिमा २ पटक विषयगत गोष्ठी एवम् सेमिनारको व्यवस्था गर्नु पर्ने ।
– पुनर्बल स्वरूप प्रदान गरिने दण्डलाई पूर्ण रूपमा निस्तेज गर्नु पर्ने ।
– भाषा शिक्षण एवम् प्रस्तुतिमा कठिन शब्द प्रयोग गर्नु पर्छ भन्ने दृष्टिकोणको अन्त्य गरी भाषिक सिकाइलाई जति सक्यो सरल बनाउनु पर्ने ।
– मौलिक एवम् मानक शब्द प्रयोगमा चनाखो हुनु पर्ने ।
– हरेक पाठ पढिसकेपछि त्यसलाई आफ्नो परिवेशमा ढाल्दै विषयगत रूपमा सारांश लेख्ने बानीको विकास गर्नु पर्ने ।
नेपाली भाषाको सुधारका लागि गर्नुपर्ने थप उपायहरू :
– कम्तिमा ३ देखि ५ कक्षासम्मका विद्यार्थीहरूले नेपाली भाषामा लेखिएका पाठ्यसमग्री राम्ररी चिन्न, पढ्न र लेख्न सक्ने हुनु पर्दछ, तब मात्र माथिल्लो कक्षामा विद्यार्थीहरूलाई कुनै पनि समस्या पर्दैन । कखरा राम्ररी नचिन्ने बालबालिकाले कसरी वर्णविन्यासको नियम थाहा पाउँछन् ? कसरी अक्षर चिन्न, पढ्न र लेख्न सक्छन् ? तसर्थ यस्ता कुरामा विशेष ध्यान दिनु पर्ने ।
– आफ्ना सन्तानले कति कक्षामा पढ्छन् ? भन्दा पनि के कति जानेका छन् ? भन्ने कुरालाई प्रमुखताका साथ लिई शिक्षक, विद्यार्थी र अभिभावकको त्रिकोणात्मक सम्बन्ध विस्तार गरी शैक्षिक गतिविधि अगाडि बढाउने ।
– कक्षा २ सम्म सङ्गीतयुक्त शिक्षणमा जोड दिने ।
– कक्षा ३ देखि ५ सम्म विशेषगरी पाठ्यक्रमसँग सम्बन्धित भएर थप सीप विकासका लागि उपयोगी सामग्रीका रूपमा लघु कथा लेखन लगायतका क्रियाकलाप गराउने ।
– कक्षा ६ देखि ८ सम्म प्राज्ञिक ढङ्गले पाठ्यपुस्तकमा भएका कथा, कविता, नाटक, निबन्ध, जीवनी आदिको पूर्ण पाठ सारांश लेखनको क्रियाकलाप गराउने ।
– कक्षा ९ र १० मा अध्ययनरत विद्यार्थीहरूलाई पाठ्यपुस्तकमा समावेश भएका हरेक पाठ समेटिने गरी वर्षमा २ ओटा विश्लेषणमूलक प्राज्ञिक लेख लेखनको क्रियाकलाप गराउने ।
– कक्षा ११ मा पाठ्यपुस्तकमा समावेश गरिएका पाठसँग मिल्ने गरी कुनै शीर्षकमा शोध प्रस्ताव लेखन र कक्षा १२ मा सोही शीर्षकमा शोध प्रतिवेदन लेखन कार्य गर्न लगाउने ।
यसो कार्य गर्दा गराउँदा हाल नेपाली भाषामा देखिएको अशुद्ध लेखन र रचनात्मक एवम् प्राज्ञिक अनुसन्धानमूलक लेखनको अभाव जस्ता कुरामा सुधार आउने थियो ।
वार्तमान समय सुहाउँदो व्यवहारिक, जीवनोपयोगी, वैज्ञानिक, वस्तुनिष्ठ एवम् परीक्षणीय ज्ञानका लागि सम्बन्धित निकाय निकै चनाखो भई नेपाली भाषाको साख बचाएर नेपाली भाषालाई समयानुसार परिवर्तन गर्दै लैजानु पर्ने देखिन्छ । हाल सम्बन्धित पालिकाले शैक्षिक नेतृत्व गरिरहेको हुँदा पलिकाभित्र सञ्चालनमा आएका सामुदायिक एवम् संस्थागत विद्यालयमा शिक्षककाे छनाेट तथा याेग्यताकाे प्रमाणीकरण गर्ने काम सम्बन्धित पालिकाले गर्नुपर्दछ । यसैगरी एकरूपताका लागि एउटै पाठ्यक्रम लागु गर्नुपर्ने देखिन्छ ताकि सम्बन्धित पालिकाभित्रका विद्यार्थीहरूले जुन स्कुलमा पढे पनि समान खालको शिक्षा पाउन् ।
साभार : 
Subscribe to:
Posts (Atom)